*Mahfi Eğilmez
2022 Bütçesi Cumhuriyet Tarihinin En Enteresan Bütçelerinden Birisiydi
2022 yılı bütçesi tabiri aslında eksik bir söz, zira 2022 yılında Türkiye’nin iki tane bütçesi vardı. 2022 yılında, cumhuriyet tarihinde birinci kere, başlangıç bütçesinin yüzde 61’i oranında ek bütçe yapıldı. Yılın ortasında bu türlü bir ek bütçe iki durumdan birisine işaret eder: (1) Başlangıç bütçesi hiçbir hesaba dayanmadan yapılmış ya da (2) Harcamalar o kadar artmış ki yapılan başlangıç bütçesi bunlara yetişemez olmuş. Tahminen üçüncü bir durum daha gerçekçi bir açıklamaya işaret eder: (3) Başlangıç bütçesi yanlışsız dürüst hesaba dayanmadan yapılmış ve üstüne de harcamalar süratle artırılarak bütçeye sığılmaz hale gelmiş.
Bu gelişmelerin sonucunda 2022 yılı bütçesi şöyle tamamlandı:
Bütçe Gelirleri Açısından Durum
(1) Tablodan gördüğümüz kadarıyla bütçe gelirleri yüzde 99,1 artarken bütçe sarfiyatları yüzde 83,9 artmış. 2022 yılı ortalama enflasyonu yüzde 72 oldu. Buna nazaran bütçe sarfiyatları ortalama yıllık enflasyondan 11,9 puan fazla artarken bütçe gelirleri enflasyonun 27,9 puan üzerinde artış göstererek bütçe açığının düşmesine katkıda bulunmuş. (2) Gelirlerdeki bu yüksek artışın altında hangi gelirler olduğuna baktığımızda karşımıza esas üç vergi kaleminde yaşanan yüksek tahsilât artışları çıkıyor: Kurumlar vergisi (yüzde 185,1 artmış); 2022 yılı faizin düşürülmesi sonucunda kurumların kârlarının önemli artışlar göstermesine yol açtı. Yüksek enflasyon hasebiyle malların ileride daha değerleneceğini düşünen hane halkları ve şirkeliraer taleplerini öne çekince talep artmış, ona paralel olarak satışlar da artmış ve kurumlar daha fazla kâr ederek daha yüksek kurumlar vergisi ödemiştir. İthalde Alınan KDV (yüzde 121,1 artmış); 2022 yılında ithalat yüzde 38 oranında artış göstermiş ve münasebetiyle İthalde Alınan KDV’de de önemli tahsilât artışları görülmüştür. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) (yüzde 104,4 artmış); ÖTV, araba üzere lüks kabul edilen mallar üzerinden alınan bir vergi. Enflasyonist ortamda ileride fiyatının daha fazla artacağı niyetiyle bu cins mallara yönelik talep de artıyor ve münasebetiyle ÖTV tahsilatı da artıyor. Bu üç vergi gelirindeki tahsilat artışına ek olarak vergi dışı gelirlerde de yüzde 94,5 üzere enflasyonun 22,5 puan üzerinde bir artış gerçekleşmiştir. Vergi dışı gelirler uzunca bir müddettir yüksek artışlar sergiliyor. Bunlar ortasında devlet mallarının kiralanmasından, satışından elde edilen gelirler, bedelli askerlik geliri üzere gelirler yer alıyor.
Bütçe Masrafları Açısından Durum
(1) Tabloya nazaran faiz dışı sarfiyatların yüzde 84,9 ile ortalama enflasyonun 12,9 puan üzerinde arttığını buna karşılık faiz masraflarının yüzde 71,9 ile tam olarak yıllık ortalama enflasyon kadar arttığı görülüyor. Faiz sarfiyatlarında enflasyonun gerisinde kalan bu artış muvaffakiyet üzere görünse de gerçek durum bu değil. 2022 yılında Kur Muhafazalı Mevduat ismi altında bankalara yapılan ödeme 92,5 milyar lira olmuş. Bu ödeme bütçede ‘Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Korunmasına Ait Giderler’ başlığı altında yer alıyor. Bir diğer deyişle aslında faiz ödemesi olarak sınıflandırılması gereken bu ödeme faiz dışı masraf olarak gösteriliyor. Bunu olması gereken kalem yani faiz ödemelerine eklersek faiz sarfiyatları 403,4 milyar LİRA’ye yükseliyor. Bu durumda faiz masrafları 2021 yılına nazaran 71,9 değil yüzde 123 artmış oluyor. (2) Sarfiyatlar ortasında faiz masrafları dışında en değerli artışlar sermaye sarfiyatları ve borç verme kaleminde yer alıyor. Bunlar da kamu kurumlarına ve bilhassa kamu bankalarına bütçeden verilen dayanakları içeriyor. 2022 yılında piyasaya müdahale maksadıyla yapılan harcamalar bu kalemler üzerinden yapıldığı için artışlar yüksek oldu. (3) Buna rağmen sermaye masrafları ve borç verme kalamin ölçüleri olması gerekenden çok düşük kaldı. Bunun da nedeni BOTAŞ’ın Rusya’ya olan 20 milyar Dolar fiyatındaki borcunun Rusya tarafından ertelenmiş olması. Bu fiyatın 2022 yılında gelmesi gereken meblağı kabaca 250 milyar lira olarak hesaplanıyor.
Bütçe Açığı Açısından Durum
Bütçe açığı 139 milyar lira olarak görünüyor. Halbuki buna BOTAŞ’ın 2022’de ödemesi gereken 250 milyar lira eklersek gerçekte olması gereken açık 400 milyar liraya ulaşıyor. Türkiye, aslında borcu erteleyerek açığı ertelemiş ve seçimlere makyajlı bütçe açığıyla girmeyi tercih etmiş oluyor. Ne var ki ertelense de bu borç ödenecek. Ertelenen bu meblağ 2023 bütçesi için önemli bir sorun olarak karşımızda duruyor.
Bütçe, eskisi üzere bir bakışta her şeyin görülebileceği bir evrak olmaktan çıktı. Artık her kalemin ince ince elden geçirilmesi, önünde ardında saklanan bir şeyler olup olmadığına bakılması gerekiyor.
EK: 2022 Bütçe Gerçekleşmeleri Detay Tabloları (Tablolar için kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı 2022 Aralık Merkezi Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu)
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır