ABD Başkanı Joe Biden, Brezilya’daki son gelişmeler sonrası mensubu olduğu Demokrat Parti’den birtakım siyasetçilerin baskısı altında.
Demokrat Parti’den kimi Kongre üyeleri, hala ABD’de bulunan eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun, ülkesine geri gönderilmesini talep ediyor.
Bolsonaro’nun destekçileri Kongre, Yüksek Mahkeme ve Başkanlık Sarayı’nı basmıştı. Ayrıyeten hükümet binalarına yönelik hücumları dışında şiddet içerikli protesto şovları de düzenlemişlerdi.
Bolsonaro, seçimi kaybettikten bir müddet sonra, yeni lider Luiz Inaco Lula da Silva’nın vazifesi devralmasından iki gün evvel, 30 Aralık’ta Brezilya’yı terk etti.
Bolsonaro’nun ABD’nin Florida eyaletinde, Orlando’da iddia ediliyor.
Demokrat Partili Temsilciler Meclisi üyesi Alexandria Ocasio-Cortez, Twitter hesabından “Yaklaşık iki yıl evvel bugün ABD Kongresi faşistler tarafından taarruza uğramıştı, yurt dışındaki faşist hareketlerin Brezilya’da da birebirini yapmaya çalıştığını görüyoruz” paylaşımı yaptı.
6 Ocak 2021’de eski ABD Başkanı Donald Trump’ın taraftarları, seçimi kaybetmesinin akabinde Kongre’ye saldırmıştı.
Ocasio-Cortez, paylaşımında ABD’nin, Bolsonaro’nun Florida’da kalma hakkını elinden alması gerektiğini de ekledi.
Biden da Twitter üzerinden Brezilya’nın başşehri Brasilia’da “yaşanan vandalizmi” eleştirdi fakat Bolsonaro’nun ABD’deki statüsüyle ilgili bir yorum yapmaktan kaçındı:
“Brezilya’da demokrasiye ve idarenin barışçıl biçimde el değiştirmesine yönelik saldırıyı kınıyorum. Brezilya’nın demokratik kurumlarına dayanağımız tamdır ve Brezilya halkının iradesine ziyan verilemez. Lider Lula ile çalışmaya devam etmeyi heyecanla bekliyorum.”
Bolsonaro, ABD’den ayrılmaya zorlanabilir mi?
Şimdi asıl soru şu: Bolsonaro hudut dışı edilerek yahut ülkesine iade formülleriyle ABD’den çıkmaya zorlanabilir mi?
Brezilyalı ve ABD’li uzmanlar, şu ana kadar Bolsonaro’yu hudut dışı etmek için rastgele bir yasal tabanın oluşmadığını söylüyor.
Ancak başka yandan ABD, teoride, eski liderin vizesini kararsız kılarak ülke dışına çıkmasını mecburî hale getirebilir.
Ancak bu, Biden idaresinin siyasi bir kararı olur. Aslında vizesi kararsız kılınsa bile Bolsonaro, Brezilya’ya dönmesi halinde haksız formda yargılanacağını tez ederek ABD’ye iltica müracaatında bulunabilir ve süreç işlerken, karar alınaca kadar ABD’de kalmaya devam edebilir.
Bu süreç de aylar hatta yıllar alabilir.
Uluslararası işbirliği konusunda uzman avukat Yuri Sahione, “Sınır dışı uygulaması, ilgili kişinin hiçbir geçerli evrakı kalmaması durumunda gerçekleşir. Örneğin vizesinin mühleti dolarsa ve yasadışı göçmen pozisyonuna düşerse, kimlik bilgileri tanımlandığı anda otomatik olarak ülkeden çıkarılır ve geldiği ülkeye gönderilir” yorumunda bulunuyor.
Sahione, “Ya da ABD hükümeti vizeyi iptal eder, zira vize uygulaması her ülkenin egemenlik alanında olan bir uygulamadır” diye de ekliyor.
Bolsonaro’nun vize statüsü
Bolsonaro’nun ABD’de şu an nasıl bir yasal statüyle bulunduğuna dair resmi bir data yok.
Brezilya’yı terk ettiğinde hâlâ ülkenin lideriydi, bu sebeple ülke liderlerine verilen A1 vizesiyle Amerikan topraklarına ayak basmış olması mümkün.
Brezilya’dan başvurarak turist vizesi almış da olabilir. Bu durumda en fazla altı ay ABD’de kalmasına müsaade verilebilir.
Brasilia’daki Amerikan Büyükelçiliği de Bolsonaro’nun vize durumuyla ilgili bilgi vermeyi, “Her bir kişinin vizesi özel ve ferdî bir bilgidir” diyerek reddetti.
Amerikan maddelerine nazaran her çeşit vize, Amerikan hükümeti tarafından rastgele bir vakitte iptal edilebilir.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price da, gazetecilerin soruları üzerine, Bolsonaro’nun ismini vermeden ya da ona özel bir duruma değinmeden şunları söyledi:
“Ülkeye A1 vizesiyle giren fakat sonrasında resmi vazifelerini ve konumunu kaybeden herkes, ABD’yi 30 gün içinde terk etmek ya da yeni bir vizeye başvurmak zorundadır.
“Eğer bir bireyin ABD’de bulunması için resmi bir desteği yoksa, İç Güvenlik Bakanlığı tarafından sınır dışı edilebilir.”
Suçluların iadesi süreci nasıl işliyor?
“Suçluların iadesi” hudut dışından çok daha karmaşık bir süreç.
Suçluların iadesi üzerine uzmanlaşmış olan Amerikalı avukat Jacques Semmelman, BBC Brezilya Servisi‘ne yaptığı açıklamada, bu sürecin başlamasının büsbütün Amerikan yargı sürecine bağlı olduğunu söyledi. Yani bu süreç, Biden idaresinin özel bir kararıyla da başlayabilir.
Semmelman’a nazaran bu sürecin başlatılabilmesi için birkaç farklı şeye muhtaçlık var. Örneğin Brezilya’da Bolsonaro’ya açılmış bir dava olması gerekiyor; ki şimdiye kadar bu türlü bir olmadı. Dava sürecinin gidişatına nazaran Brezilya’nın ABD’den “suçluların iadesi sürecini davaya mevzu kişi için başlatmasını” istemesi de bir sonraki basamak. Bunun için de kabul edilebilir kanıtlar olması ve Bolsonaro’nun ABD’nin süreç için kabul edeceği bir kabahat işlemiş olmasının bir desteğinin bulunması gerekiyor.
Ardından Amerikan yargı sistemi davayı incelemeye başlar; Bolsonaro’ya da kendi savunmasını yapması için hak tanınır. Bu süreç de aylar ya da yıllar alabilir.
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, 9 Ocak’ta gazetecilere yaptığı açıklamada Beyaz Saray’ın şimdi Brezilya makamlarından Bolsonaro hakkında bir talep almadığını açıkladı.
Sullivan, direkt irtibat içinde olmadıkları için Bolsonaro’nun nerede olduğuyla ilgili de rastgele bir bilgiyi teyit edemeyeceğini söyledi.